Alkol Bağımlılığında İsteklerle Baş etme Eğitimi

Alkol bağımlıları tedavi süresince ve tedaviden sonra, çevrede alkolle ilişkili/ilgili birçok ipucuyla karşılaşırlar. İpuçları ile geçmişte içmeyle ilişkilendirilmiş insanları, nesneleri, mekânları, zaman aralıklarını ve içsel durumları kapsamaktadır. İpuçları, favori içeceklerin kokusu ve görüntüsü; barlar, kumsallar ve evler gibi daha önce alkol alınan yerler; stres, öfke gibi duygudurumlar; bir kutlama ortamı, iş çıkışı ya da Cuma akşamı gibi belirli zamanlar; birlikte içki içilen insanlar (içki arkadaşları) olabilir. 

Tedavi süresince alkol bağımlılarından içme ipuçlarından kaçınmaları istendiği için, hastalarımız tedavi ortamı dışında, beklenmedik şekilde ve ipuçlarına verecekleri tepkilerle baş etmelerine yardım edecek kimse olmadan tekrar başlama /nüks riskini göze alarak ipuçlarıyla karşı karşıya getirilir. İp ucuna maruz bırakma tedavisi, hastaların iç tepkilerinin şiddetini azaltmalarına yardım etmek ve ipuçlarının yarattığı uyarılma durumlarında baş etme becerilerini kullanma pratikleri yapmaları için geliştirilmiştir.

Bu tedavi yöntemi, alkolle ilgili ipuçları ve yeniden başlama arasındaki ilişkinin klasik öğrenme teorisi ve sosyal öğrenme teorisi modellerinden ortaya çıkmıştır. Bu modeller, geçmişte içmeyle ilişkilendirilen hem çevresel hem de içsel ipuçlarının koşullu tepkiler üretebileceğini (bir köpeğin teneke sesine tükürük salgıladığında açacağın çalışması gibi) ve bu tepkilerin nüksü tetiklemede rol oynayabileceğini ileri sürer. Bu tepkiler bir alkoliğin yüksek risk durumunda baş etme çabalarına engel olabilir. Bu yüzden, alkol ipuçlarının varlığından kaynaklanan iç tepkileri yaşarken baş etme becerilerini uygulamayı denemek, hastanın daha sonra ipuçlarıyla karşılaştığında bu becerileri etkin biçimde/etkili olarak kullanabilme olasılığını artırabilir. Ayrıca, çok içme davranışı herhangi bir alışılmış davranış gibi otomatik bilişsel ağlar tarafından kontrol ediliyor olabilir ve içme çok bilinçli bir düşünce olmadan ortaya çıkabilir. Alkol ipuçlarının varlığında koşullu tepkiler çok farkındalık olmadan otomatik alkol arama davranışının ortaya çıkmasına zemin hazırlayabilir. Alkoliklere dikkatlerini bu tepkiler ve ipuçlarının varlığında içme arzusu üzerinde toplamayı öğretmek onların tehlike bilincini ve içmeyi engellemek için başa çıkma becerilerini harekete geçirme olasılığını artırabilir.

Bu tedavinin çeşitli etkileri vardır. Birincisi; içmenin engellendiği sırada bir ipucuna tekrar tekrar maruz kalmak zamanla koşullu davranışlara alışılması (şiddetinin azalması) ile sonuçlanır. Ancak alışma, kullanılan belirli ipuçlarına karşı oluşmaya (ipuçlarında ortaya çıkmaya) ve eğer alkolik farklı bir ipucu görürse tepkinin kolaylıkla yeniden kurulmasına eğilimlidir. Bu yüzden tedavide çok çeşitli ipuçlarına ihtiyaç vardır. İkincisi; alkol ipuçlarının varlığında baş etme becerilerini etkin biçimde kullanmayı ve alkoliklerin ipuçlarına etkili bir şekilde tepki verebileceklerine dair inançlarının artmasını kolaylaştırır. Bu şekilde, alkol ipuçlarına verilen iç tepkiler, alkoliklerin tedaviden sonra gerçek hayatta bu becerileri kullanabilme yeteneklerini daha az engeller.

Bu tedavinin uygulanmaya başlanacağı en uygun ortam yatarak tedavi ortamıdır, çünkü hastanın alkole yeniden başlama ya da tedaviyi yarıda bırakma tehlikesi olmadan, maruz bırakma oturumundan kalan etkilerle psikiyatri ekibi tarafından kolayca başa çıkılabilir. İkinci olarak tercih edilen ortam, ayakta tedavi ortamıdır. Ancak bu uygulamanın da yatarak tedaviden sonra yürütülmesi tercih edilmektedir.

Hastanın ipucu favori alkollü içeceği tek belirgin/bariz tercihtir, çünkü içkinin görüntüsü ya da kokusu içmeye neden olan davranış zincirindeki son ortak yoldur. Bir araştırma göstermiştir ki içecek, alkoliğin alıştığı içkiye ne kadar benzerse tepkileri, içme isteği, yoksunluk belirtileri ve kalp atışı açısından daha da güçlenir. Ayrıca, favori içeceğin görüntüsü ve kokusu aynı içeceğin sadece görüntüsünün ürettiği tepkilerden daha güçlü tepkiler üretir. Her hastanın içeceğe hem bakması hem de koklaması istenmelidir.

İçmeye neden olan davranış zinciri çoğunlukla diğer insanlar, olaylar, düşünceler ve duygusal durumlar gibi içecek uyaranları görünmeden önceki birçok unsuru içerir ve bu diğer unsurlar alkol arama motivasyonunu tetikleyebilir. Tedavi ortamında karmaşık uyarıcının gerçekten bulunması zor olmasına rağmen (özellikle birinin eski eşi ile telefon konuşması ya da tartışma gibi tetikleyiciler) bu tetikleyicileri hayal etme teknikleri kullanılarak hasta tarafından tecrübe edilebilir. Her oturuma hastanın alıştığı alkollü içeceği görüntüsü ve kokusu ile başlamak tercih edilir, sonra içkinin görüntüsü ile birlikte en çok içme isteğine neden olacağını düşündükleri durumlardan başlayarak çeşitli yüksek risk durumlarında olduklarını hayal etmelerini istenir.

Birçok kişinin geçmişte içmeyle ilişkilendirilen tetikleyicilere tepki verdikleri için tedaviden sonra problem yaşadığı bulunmuştur. Tedavi programında iken içme tetikleyicilerinden uzak olduğu için birçok kişinin yoğun/güçlü istekleri olmaz. Ama tedavi bittikten sonra ve tetikleyicileri tekrar ilk görüşünüzde, size yardım edecek kimse yokken güçlü bir içme isteği duyabilirsiniz. İçme tetikleyicileri ile en iyi baş etme yolu onlardan tamamen kaçınmaktır. Ama hiç kimse bütün tetikleyicilerden kaçınamaz: Televizyonda oyunları izlerken ya da sokakta yürürken bira görebilirsin ve kavga ya da depresyon gibi duygusal tetikleyiciler kaçınılmazdır. Bu program, sizin bu teşviklere tedavi programının emniyetindeyken daha kolay direnmeyi öğrenmene yardımcı olması için tasarlandı. Bu iki şekilde yapılır: ilkinde; içme arzunuzun azaldığını hissedene kadar içme tetikleyicilerini tecrübe etmenizi isteriz. Bu şekilde arzuların içmeden de yok olacağını öğrenirsiniz. Ayrıca tetikleyicilere verdiğiniz fiziksel ve duygusal tepkilerin daha çok farkında olursunuz. İkincisinde; isteklerle başa çıkmayı kolaylaştırmanın yollarını öğrenirsiniz. Size bazı beceriler öğretiriz ve sahip olduğunuz becerileri gözden geçiririz. İstek duyuyorken bu becerileri uygulamak, onları daha sonra kullanırken daha hızlı ve etkili olmanızı sağlar. Ama içme tetikleyicilerine kendi kendinizi maruz bırakmayı denemeyin. Eğer kendinizi test eder ve başarısız olursanız bu tedaviyi boşa harcamış/heba etmiş olursunuz. Amaç sizin kendinizi kasten tetikleyicilere maruz bırakmanız değil kaçınamadığınız tetikleyicilerle daha iyi başa çıkmanıza yardım etmektir.

Kaynaklar:

Monti PM, Kadden RM, Rohsenow DJ, Cooney NL, Abrams DB (editors). Dual diagnosis issues. In: Treating Alcohol Dependance. A Coping Skills Training Guide. Second ed., New York: The Guilford Press, 2002.